Met bloedtransfusie en zwangerschap het immuunsysteem doorgronden

Het verbaast me nog steeds dat niet iedereen die een bloedtransfusie krijgt antistoffen tegen bloedgroepen aanmaakt. Los van de ABO bloedgroepen, die we bij donor en ontvanger altijd goed op elkaar afstemmen, hebben we nog honderden andere bloedgroepen op onze rode bloedcellen. Je hebt nooit een perfecte match.Toch maken maar weinig mensen antistoffen tegen die bloedgroepen. Op mijn afdeling zoeken we uit waardoor dat komt.

Sommige bloedgroepen blijken voor ons immuunsysteem heel opvallend te zijn, zoals de Kell bloedgroep. Andere bloedgroepen blijven vrijwel altijd onder de radar. Er zijn daarnaast ook persoonsgebonden eigenschappen die bepalend zijn voor een immuunreactie. Sikkelcelpatiënten zijn een mooi voorbeeld. Sommige patiënten hebben hun hele leven bloedtransfusies nodig. Daarvoor is vrijwel nooit 100% gematcht bloed beschikbaar. Toch maakt maar 30% van de sikkelcelpatiënten antistoffen tegen donorbloed aan.

Zwangerschap

Ook zwangerschap leert ons heel veel over ons immuunsysteem. Vroeger, toen de preventieve rhesusprik nog niet bestond, zag je dat slechts een minderheid van alle risico-moeders antistoffen tegen hun baby’s gingen aanmaken. Het lijkt erop dat het immuunsysteem bij de ene mens gewoon veel makkelijker gealarmeerd raakt dan bij de ander. We zijn nu op zoek naar genetische factoren die uitmaken of iemand makkelijk of moeilijk antistoffen aanmaakt. Dat onderzoek doen we onder een grote groep rhesus D-negatieve zwangere vrouwen die -ondanks de rhesusprik- antistoffen zijn gaan maken tegen hun rhesus D-positieve baby. Wij gaan op zoek naar de genen die daarvoor bepalend zijn. Zowel zwangerschap als bloedtransfusie vormen zo een prachtig model om de werking van het immuunsysteem te bestuderen.

Prof. Ellen van der Schoot is hoofd van de afdeling Experimental Immunohematology bij Sanquin.

Wereldreumadag 12 oktober 2015

Sanquin staat op 12 oktober stil bij Wereldreumadag. Omdat we al tientallen jaren onderzoek doen aan deze auto-immuunziekte.

Er is nog veel onduidelijk over het ontstaan van reuma. We zijn wel steeds beter in staat om reuma vast te stellen of te voorspellen of iemand met pijnklachten in de toekomst reuma zal krijgen. Daarvoor doen we bij Sanquin onderzoek aan biomarkers, moleculen in het bloed die in verband kunnen staan met de ziekte. En ontwikkelen we nieuwe testen om die bij patiënten te kunnen meten. Zodat reumatologen met de juiste behandeling de ziekte tot staan kunnen brengen om zo blijvende gewrichtsschade te voorkomen. Sanquin werkt daarvoor samen met diverse ziekenhuizen en reumakliniek Reade.

Biologicals

Veel reumapatiënten hebben baat bij een behandeling met biologicals, medicijnen gebaseerd op natuurlijke eiwitten. Sanquin ondersteunt biologicalstherapie met testen waarmee de bloedspiegels van biologicals gemeten kunnen worden. Hierdoor kunnen patiënten makkelijker op een optimale dosering worden ingesteld. “Nu krijgt nog elke patiënt de zelfde hoeveelheid geneesmiddel toegediend, je wil toe naar een situatie waarin elke patiënt dezelfde medicijnconcentratie in het bloed heeft”, vertelt reumatoloog Gertjan Wolbink, verbonden aan Sanquin, in Medisch Contact. Bij Sanquin werken de divisies Research, Diagnostiek en Reagents nauw samen bij de ontwikkeling van nieuwe testen voor biologicals, testen die wereldwijd beschikbaar zijn. Hiermee draagt Sanquin bij aan een steeds beter perspectief voor reumapatiënten.

http://www.sanquin.nl/actueel/bloedonderzoek/wereld-reumadag/

Heupen voor heupen

september 2015

Sanquin heeft al jarenlang de Botbank onder haar vleugels. Sinds kort is deze ondergebracht binnen de nieuwe Unit Tissues & Cells, waar ook andere gedoneerde cel- en weefselproducten onder vallen. Sanquin heeft veel ervaring met het steriel bewerken en bewaren van bloedcomponenten. Het bewerken en bewaren van botproducten sluit daar heel mooi bij aan.

De Botbank levert bot en kraakbeen dat afkomstig is van levende donors. Het gaat meestal om patiënten die een kunstheupgewricht krijgen. Zij hebben hun eigen versleten heupkop gedoneerd aan de Botbank. Die heupkop kan heel waardevol zijn voor andere patiënten. Vaak wordt het bot vermalen tot een soort botsnippers. Dit wordt onder andere gebruikt om botdefecten op te vullen in…heupen! “Na lange tijd is een kunstheup soms aan vervanging toe, bijvoorbeeld omdat deze gaat loslaten”, zegt Sjors van Kats, hoofd van de Botbank. “Een nieuwe prothese plaatsen gaat niet zomaar, vaak is er te weinig botmassa in het bekken over. Met hulp van donorbot kan de orthopedisch chirurg het bekken verstevigen zodat de patiënt weer pijnloos verder kan met een nieuwe prothese. Groot voordeel van donorbot is dat de structuur heel erg lijkt op het lichaamseigen bot, waardoor botcellen van de ontvanger makkelijk kunnen ingroeien. Na verloop van jaren is het donorbot niet meer herkenbaar in de patiënt. Het is helemaal vervangen door lichaamseigen bot”.

Botchips

Sanquin werkt samen met afdelingen Orthopedie van een aantal specialistische ziekenhuizen voor het uitnemen van de heupkoppen. Voor de operatie worden de potentiele donors gekeurd. De vragenlijst voor de keuring lijkt heel erg op die van bloeddonors. Botdonors mogen bijvoorbeeld net als bloeddonors geen transfusie hebben gehad. Net als bij bloedtransfusie staat de veiligheid van de ontvanger voorop. “Nadat de heupkoppen bij Sanquin zijn binnengekomen, verwerken we deze in een zogeheten cleanroom. Daar verwijderen we het zachte weefsel waarna we het bot verzagen en vermalen tot botchips in verschillende maten van grofheid. Dat vriezen we vervolgens in”, legt Van Kats uit. “De chips zijn veilig en van constante kwaliteit. De orthopedisch chirurg kan ze snel ontdooien en eenvoudig toepassen”.

Onderzoek

De Botbank van Sanquin bevindt zich op twee locaties, in Nijmegen en Groningen, en is de enige botbank in Nederland die botchips levert van levende donors. Per jaar verwerkt de Botbank nu circa 1300 heupkoppen. Binnen de nieuwe unit Tissues & Cells wil de Botbank haar activiteiten verder uitbreiden. Van Kats: “We kunnen nu nog efficiënter werken en hebben meer mogelijkheden tot onderzoek aan nieuwe botproducten. Bijvoorbeeld botproducten geïmpregneerd met antibiotica of bio-actieve factoren”.

De Botbank van Sanquin is door de minister erkend als Orgaanbank volgens de Wet Veiligheid en kwaliteit lichaamsmateriaal. Net als het geven van bloed of plasma is het doneren van een heupkop of kraakbeen vrijwillig. De Botbank van Sanquin is een publieke weefselbank die opereert zonder winstoogmerk.

Wat hebben de AB0 bloedgroepen met onze darmbacteriën te maken?

Wat hebben de AB0 bloedgroepen met onze darmbacteriën te maken? Sanquins John Jongerius geeft antwoord op deze en andere bloedgroepvragen.

Hoeveel bloedgroepen zijn er?

Bij de mens zijn nu circa 350 bloedgroepen van de rode cel bekend. Dit zijn chemische structuren op de buitenkant van de cel. De bloedgroepen van het AB0-systeem zijn het bekendst en voor bloedtransfusies het belangrijkst.

Wat is de frequentie van de AB0 bloedgroepen in Nederland?

0: 46,5%, A: 42%, B: 8,5%, AB: 3%

Waarom zijn de AB0 bloedgroepen zo belangrijk?

Dat komt omdat we natuurlijke antistoffen (anti-A en/of anti-B) aanmaken tegen de bloedgroep die op onze rode bloedcellen ontbreekt. Dus een mens met de:

• bloedgroep A maakt antistoffen tegen bloedgroep B
• bloedgroep B maakt antistoffen tegen bloedgroep A
• bloedgroep 0 maakt antistoffen tegen bloedgroep A en B
• maar: bloedgroep AB maakt geen antistoffen tegen de bloedgroep A of B

Een mens maakt geen antistoffen tegen zijn eigen AB0-bloedgroep aan, die is namelijk lichaamseigen voor het immuunsysteem. Daarbij zijn deze AB0 antistoffen bovendien krachtig en gevaarlijk.

Waar komen die natuurlijke antistoffen vandaan?

Dat we natuurlijke antistoffen tegen de AB0-bloedgroepen hebben is de schuld van onze darmbacteriën. Die hebben structuren op hun celwand die precies lijken op die van de bloedgroepen A en B. Het menselijke afweersysteem beschouwt die bacterie-structuren als lichaamsvreemd, en begint vanaf drie maanden tot een half jaar na de geboorte de eerste antistoffen hiertegen aan te maken. Alleen voor de structuur die lijkt op de eigen bloedgroep wordt een uitzondering gemaakt, die staat al als lichaamseigen geboekt. Het is dus puur toeval dat deze anti-bacterie-antistoffen ook aan bloedgroep A en/of B kunnen binden. Deze anti A en/of B-antistoffen blijven vervolgens gedurende het verdere leven in het bloed aanwezig. Je maakt dus voortdurend deze antistoffen aan.

Waarom zijn AB0 antistoffen bij een bloedtransfusie gevaarlijk?

Een patiënt met bijvoorbeeld de bloedgroep A heeft antistoffen tegen de bloedgroep B. Je krijgt dan een transfusiereactie als een patiënt met de bloedgroep A rode bloedcellen krijgt toegediend van een donor met de bloedgroep B. Deze reactie kan zeer ernstige gevolgen voor de patiënt hebben. Er moet in de ziekenhuizen dus altijd goed opgelet worden bij het selecteren van de juiste AB0-bloedgroep.

Gaat het altijd fout bij het toedienen van een afwijkende AB0-bloedgroep?

Nee zeker niet. Mensen met de bloedgroep 0 hebben geen A en B structuren op hun rode bloedcellen. Dus de rode bloedcellen van bloedgroep 0-donors kunnen ook aan patiënten met de bloedgroep A, B of AB toegediend worden. De antistoffen van deze patiënten kunnen namelijk niet reageren met de 0-bloedgroep. Donors met de bloedgroep 0 worden daarom ook wel als universele donor beschouwd. Patiënten met de bloedgroep AB worden als universele ontvanger beschouwd. Zij maken geen antistoffen tegen de bloedgroep A en B aan en kunnen daardoor bloed van alle donors ontvangen.