Oereiwit

“Ga je ook naar de landing van de Rosetta kijken”, vroeg de professor. “Euh...

drosophila melanogaster, de fruitvlieg

wat is dat”, zei ik. Enthousiast begon hij te vertellen over de ruimtesonde die tien jaar geleden vertrok om op een komeet te landen. Om meer te leren over het ontstaan van het heelal. Poehee, ik had het al lang geleden opgegeven om dat te begrijpen. Ook zou Rosetta op zoek gaan naar water, want was het water op aarde misschien afkomstig van een komeetinslag? Toch maar gaan kijken natuurlijk, het was ook niet te missen. Op het journaal hoorde ik dat de komeetverkenner ook bodemmonsters had genomen, op zoek naar grote organische moleculen. Zoals aminozuren. De bouwstenen van eiwitmoleculen, de basis van waaruit alle organismen op aarde zijn geëvolueerd. Ja, nu ben ik natuurlijk om. Want is het niet bijzonder dat sommige van onze eigen eiwitten precies zo voorkomen in primitieve beestjes als fruitvliegjes? De afdeling Hematopoiese doet onderzoek aan zo’n oereiwit, een belangrijke speler in het immuunsysteem. Het is echte multitasker, die bij vliegjes een heel andere functie uitoefent. Ik denk niet dat de verkenner dat complete eiwit gaat vinden, maar spannend is het wel. Moet ie eerst wat zonnestralen krijgen om weer op te laden, wellicht ergens volgend jaar. We hebben geen haast. De evolutie is op aarde tenslotte pas zo’n 4 miljard jaar aan de gang.

Eerder gepubliceerd in Sanquintra, personeelsblad van Sanquin

Vers bloed niet beter dan bewaard bloed

Persbericht - Voor bloedtransfusies bij ernstig zieke patiënten is vers bloed niet beter dan langer bewaard bloed. Dat is de conclusie van de grootste internationale, gerandomiseerde studie tot nu toe uitgevoerd, waarbij vanuit Nederland zeven ziekenhuizen en Sanquin Bloedvoorziening deelnamen. De resultaten worden vandaag gepubliceerd in de New England Journal of Medicine. Al jaren is er controverse over een mogelijk voordeel van vers bloed. Uit deze studie blijkt dat verse rode bloedcellen niet tot meer overleving leiden. Het twistpunt lijkt daarmee geslecht. De uitkomst betekent dat er voor behandelaren geen reden is om per se verse rode bloedcellen te bestellen, en voor de bloedbank geen noodzaak om de houdbaarheidstermijn van bloed te verkorten.

Het in Canada geïnitieerde onderzoek werd uitgevoerd onder 2430 ernstig zieke patiënten op intensive care afdelingen die een bloedtransfusie nodig hadden. De patiënten werden verdeeld over twee gelijke groepen. De ene helft kreeg bloed dat maximaal zeven dagen daarvoor was afgenomen. Voor de andere helft werd de gebruikelijke ziekenhuispraktijk gevolgd: de oudste bloedzak werd het eerst gepakt. Gemiddeld was dit bloed 22 dagen bewaard, met een maximum van 35 dagen. Sanquin voorzag voor deze studie de ziekenhuizen twee maal per week met bloed van twee à drie dagen oud. Het onderzoek verliep dubbelblind, de afnamedatum was niet zichtbaar voor de behandelaren.

Geen verschil

“Deze studie is uitgevoerd bij een vaak oudere en veelal kwetsbare patiëntengroep, omdat we verwachtten dat een eventueel voordeel van vers bloed bij deze patiënten het best aan het licht zou komen”, legt Nardo van de Meer uit. De intensivist van het Amphia Ziekenhuis uit Breda, Oosterhout en Etten-Leur coördineerde de studie voor de zeven deelnemende Nederlandse ziekenhuizen. De patiënten werden drie maanden lang gevolgd. “Ongeveer evenveel patiënten waren nog in leven, 763 in de groep met vers bloed om 789 in de groep met langer bewaard bloed. Beide groepen liepen evenveel infecties op. Ook als we de patiënten onderverdeelden naar leeftijd, ernst of aard van de ziekte gaf vers bloed geen voordeel”.

Goed voor de bloedvoorziening

“Rode bloedcellen gaan achteruit in kwaliteit als je ze bewaart”, zegt Leo van de Watering, coördinator vanuit Sanquin. “Dat kan je met allerlei labtesten aantonen, maar of het ook kwaad kan voor de patiënt was niet duidelijk”. Eerdere studies waarin vers bloed beter uit de bus kwam waren allemaal terugkijkstudies, waarin de patiëntengroepen die met elkaar werden vergeleken achteraf bij elkaar werden gezocht. Hierbij bleek vaak een vertekend beeld te zijn ontstaan. Recente kleinere gerandomiseerde studies suggereerden echter al dat bloedtransfusies met vers bloed niet beter zijn. “Het resultaat van deze grote studie is goed nieuws voor de gezondheidszorg. De bewaartermijn van rode bloedcellen kan blijven zoals die is, in Nederland is dat maximaal 35 dagen.”  

persbericht namens Sanquin en Amphia Ziekenhuis, zie: http://www.sanquin.nl/over-sanquin/pers/persberichten/vers-bloed-niet-beter-dan-bewaard-bloed/

Oratie Wim de Kort: 'Dè witte oit noit nie'

Vandaag, vrijdag 20 februari 2015, accepteert Wim de Kort zijn benoeming als bijzonder hoogleraar Donorgeneeskunde aan de Universiteit van Amsterdam bij het AMC. Hij is de eerste ter wereld. De leerstoel is ingesteld vanwege Sanquin, waar De Kort directeur Donorzaken is.

'Dè witte oit noit nie’ of, gewoon voor de zekerheid. Sanquins kersverse professor laat zijn Brabantse wortels zien in de titel van zijn oratie. “Je weet maar nooit”. De Kort vertelt dat we in Nederland altijd het zekere voor het onzekere nemen als het om bloedtransfusies gaat. Met patiënten neem je nou eenmaal geen risico. “Maar we moeten ook de donor niet vergeten”, vindt De Kort. Zijn aanstelling staat garant voor de opleiding van donorartsen aan de UVA/AMC en daarnaast voor onderzoek bij Sanquin op het gebied van de donorkant van de bloedtransfusie.

Verantwoord omgaan met donors

“Het loont om verantwoord om te gaan met onze donors. Zijn we niet te streng en keuren we donors af terwijl dit niet nodig is?” vraagt De Kort zich af. Zo wordt een paar duizend keer per jaar een donor afgekeurd vanwege een recente endoscopie of het laten zetten van een tatoeage. “Dat is niet goed voor de bloedvoorziening en heel vervelend voor de donor zelf. Kunnen we daar in de toekomst soepeler mee omgaan?”

Laag Hb

De Kort richt zich tegelijkertijd op de effecten van het doneren op de donor. Het belang van de gezondheid van de donor staat buiten kijf. De meest voorkomende reden om een donor (tijdelijk) af te keuren is een te laag Hb. “Met een halve liter bloed raak je veel ijzer kwijt. De ijzerstofwisseling, en dus het herstel van de ijzervoorraad, is echter niet bij iedereen hetzelfde. Het loont om goed te kunnen voorspellen wanneer de donor weer voldoende hersteld is om te doneren. Daarom doen we hier veel onderzoek aan. Het mooie is dat we met de kennis die we opdoen bij donors ook patiënten met bloedarmoede hopen te kunnen helpen”.

Big data

“Omdat we veel donors een deel van hun leven volgen, verkrijgen we ontzettend veel gegevens, big data. Die leveren bijvoorbeeld informatie over ziekte- en sterftegetallen op bij onze donors. Hiermee verwachten we ook preventieve zorgvraagstukken aan te kunnen pakken die de hele bevolking aangaan. Onder onze donors is een grote bereidheid om mee doen met onderzoek, bijvoorbeeld door een extra buisje bloed te doneren of vragenlijsten in te vullen”.

Dé donor bestaat niet

Wat beweegt een donor om bloed te geven? Ook dat hoort bij het onderzoeksveld van De Kort. “Donors lopen bij ons naar buiten met een goed gevoel. Ze hebben iets gedaan voor de medemens. Voor anderen is een regelmatige gezondheidscheck een belangrijke motivatie om donor te zijn. Of een familielid kreeg bloed of bloedproducten en daarom willen ze iets terug doen. Of gewoon een pragmatisch voor wat hoort wat: Als ik ooit zelf bloed wil kunnen krijgen, moet ik ook een steentje bijdragen. Dé donor bestaat niet, iedereen is anders. Daar moeten we rekening mee houden, ook bij de werving van donors, zeker in onze huidige pluriforme samenleving.”

Eerde gepubliceerd op: http://www.sanquin.nl/actueel/bloeddonatie/oratie-wim-de-kort/

Vijftien miljoen tests voor de beste match bij bloedtransfusies

Wist je dat bij de mens inmiddels wel 350 rode cel bloedgroepen ontdekt zijn? ABO en Rhesus D (RhD) zijn de belangrijkste, maar zo’n 22 andere bloedgroepen zijn ook van belang voor de dagelijkse bloedtransfusiepraktijk.

Bloedgroepen en antistoffen

Een bloedgroep is een eiwit of suikergroep op de buitenkant van de rode bloedcel. Je bent negatief voor een bloedgroep als die structuur op je rode cellen ontbreekt en positief als deze aanwezig is. Patiënten die negatief voor een bepaalde bloedgroep zijn, kunnen antistoffen aanmaken als zij een bloedtransfusie hebben ontvangen met bloed dat positief voor deze bloedgroep is. Bij een volgende transfusie is het dan van belang om, ter voorkoming van een transfusiereactie, “speciaal” donorbloed voor deze patiënten te selecteren. Dit bloed moet dan negatief zijn voor de bloedgroep waartegen de antistoffen gericht zijn en wordt ook wel getypeerd bloed genoemd. Om snel getypeerd bloed beschikbaar te hebben, zijn vrijwel alle donors door ons laboratorium aanvullend getest op de aan- of afwezigheid (negatief of positief) van 22 bloedgroepen. Daar hebben we tot en met 2014 ongeveer 15 miljoen tests voor gedaan.

Tijdwinst

Bij een transfusiepatiënt wordt vooraf de ABO en Rh(D) bloedgroep bepaald. Ook wordt gecontroleerd of de patiënt antistoffen tegen bloedgroepen heeft. Als dat zo is dan kan het ziekenhuis meestal uit zijn eigen voorraad getypeerd bloed selecteren. Als dat niet lukt dan kan bij Sanquin een bestelling geplaatst worden. Als het getypeerde bloed bij een levensbedreigende situatie met spoed nodig is, dan rukken we zelfs met zwaailichten en al uit. Vroeger moesten we op het moment van een aanvraag voor getypeerd bloed eerst veel donaties testen om een paar passende eenheden bloed te vinden. Doordat we getypeerd bloed nu standaard op voorraad hebben, kan dat veel sneller aan de ziekenhuizen geleverd worden. Dat kan zelfs levensreddend zijn!

Preventie

We proberen ook om de vorming van antistoffen tegen een aantal belangrijkste bloedgroepen te voorkomen. Dat beleid noemen we preventie van immunisatie. Dat is vooral belangrijk voor de groep patiënten die regelmatig transfusies nodig hebben, zoals die met sikkelcelanemie of thalassemie. Ook alle vrouwen tot 45 jaar krijgen voor een aantal bloedgroepen precies passend bloed. Dat doen we om te voorkomen dat deze groep vrouwen antistoffen maken die bij een toekomstige zwangerschap het bloed van hun baby's afbreken zoals bij de rhesusziekte. Op die manier boeken we een enorme gezondheidswinst.

Strategie

We houden momenteel ons getypeerde bestand op peil door ook bij nieuwe donors de “speciale” bloedgroepen te bepalen. Ook hebben we een slimme strategie bedacht om met zo min mogelijk testen de zeldzame combinaties op te sporen. Van de allerzeldzaamste bloedgroepcombinaties vriezen we de rode cellen in. Die gaan daarvan een klein beetje achteruit in kwaliteit. Maar dan hebben we in elk geval ook dit zeer zeldzame bloed beschikbaar op het moment dat een patiënt het nodig heeft. Momenteel stemmen we vraag en aanbod van het getypeerde bloed zo goed mogelijk op elkaar af. En daarmee lopen we in Nederland voorop in de wereld.

John Jongerius is hoofd van het Nationaal Screeningslaboratorium (NSS) bij Sanquin

Meer weten?

• Artikel 'Vijftien miljoen typeringen van het donorbestand biedt tijdwinst en ondersteunt adequate preventie van immunisatie rondom bloedtransfusies' - Ned Tijdschr Klin Chem Labgeneesk 2015; 40: 64-67 (pdf)

Eerder gepubliceerd op http://www.sanquin.nl/actueel/blog-overzicht/vijftien-miljoen-tests-voor-beste-match/